ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ

Χαρακτηρισμός του 'Ιουστινιανού

Ο 'Ιουστινιανός ήρθε από τη Μακεδονία στην Κωνσταντινούπολη, όπου πήρε μόρφωση 'Ελληνική και Χριστιανική και έγινε ένας από τους πιο μεγάλους αυτοκράτορες του Βυζαντίου και μία από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες της παγκόσμιας ιστορίας.

Πάρα πολύ εργατικός και προικισμένος με διοικητικά και πολιτικά προσόντα και άνθρωπος με μεγάλη αντοχή, παρακολουθούσε όλα τα ζητήματα με όλες τις λεπτομέρειες τους. 'Ορθά τον αποκάλεσε ο Προκόπιος «Ακοίμητο».

'Οργανωτικός νους, αλλά και μεγαλεπήβολος, ανέλαβε έργα, αν και ανώτερα από τις δυνάμεις του Βυζαντίου, με τα oποία κατέστησε το Βυζάντιο το κυριότερο εκπολιτιστικό κέντρο τού Μεσαίωνα.

Η ικανότητα του να εκλέγει τους συνεργάτες του, τον βοήθησε πάρα πολύ στην εκπλήρωση των μεγαλεπήβολων σχεδίων του. Δίκαια συγκρίνεται για τα προτερήματα του με τον Λουδοβίκο ΙΔ' και με άλλους ικανούς ηγεμόνες.

Η δραστηριότητα και η δύναμη της θέλησης του  Ιουστινιανού είχαν καταπλήξει τους σύγχρονούς του. Στα μεγαλεπήβολα σχέδια του αναδείχτηκε ο υπέρμαχος της μεγάλης Ελληνορωμαϊκής παράδοσης και από άποψη πολιτική και από άποψη πνευματική και καλλιτεχνική. Είχε την καλή τύχη να βοηθιέται από σπουδαίους συνεργάτες, άλλ' αυτός είχε την ικανότητα να βρει και να χρησιμοποιήσει τέτοιους άντρες.

Ο ίδιος ήταν νομικός, μηχανικός, ακόμα και ποιητής, για όλα δε τα ζητήματα μπορούσε να δώσει σοφή γνώμη. Προπαντός ήταν θεολόγος και έγραφε θεολογικά συγγράμματα.

Στη διάρκεια της πάρα πολύ μεγάλης και πάρα πολύ ταραγμένης βασιλείας του, μπορούμε να διακρίνουμε στιγμές αποθάρρυνσης και καχυποψίας προς τους επιφανείς συνεργάτες του, αδυναμίες που είναι αχώριστες από την «υπερφίαλο» δύναμη ενός δεσπότη, άλλ' ήταν σπάνιες οι στιγμές αυτές και δεν πρέπει να λησμονιέται η διπλή όψη, που παρουσιάζει η ιστορία της βασιλείας του Ιουστινιανού, δηλ. η παράδοξη ένωση λαμπρότητας και δυστυχίας, η λάμψη των κατακτήσεων, της νομοθεσίας, της τέχνης, η από τους συνεχείς πολέμους και η από τις μεγάλες θεομηνίες συμφορά. Βάδισε όμως ο Ιουστινιανός ακλόνητος στην πραγματοποίηση του μεγαλεπήβολου σχεδίου να οργανώσει ένα κράτος, το μόνο πολιτισμένο της ανθρωπότητας, να δώσει στο κράτος αυτό μια θρησκεία, ένα νόμο.

Η κολοσσιαία αυτή προσπάθεια έφερε καταστροφές, είχε όμως ο Ιουστινιανός την προσωπική δύναμη, τη χαλύβδινη θέληση να επιδιώξει, μέσα από θλίψεις προσωπικές και κοινωνικές δυστυχίες, με αλύγιστη επιμονή την πραγματοποίηση των σχεδίων του και πολλά απ’ αυτά να κατορθώσει και να δώσει την οριστική κατεύθυνση στην ιστορία και τον πολιτισμό του Βυζαντινού Ελληνισμού.

Γενικό συμπέρασμα

'Αναντίρρητο είναι πως το τεράστιο έργο του Ιουστινιανού παρουσιάζει πολλές ασθενείς πλευρές. Είναι επίσης βέβαιο πως οι εκστρατείες κατά της Δύσης εξασθένησαν την άμυνα του Δούναβη και της 'Ασίας. Άλλ' ή πολιτική του Ιουστινιανού δεν είναι δυνατό να κριθεί σαν το αποτέλεσμα μιας προσωπικής ματαιοδοξίας ρωμαϊκού οραματισμού, αφού αυτή υπήρξε αποτέλεσμα ανάγκης.

Κατά τα τέλη του 5ου αιώνα το  ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είχε χάσει τον έλεγχο των δυτικών επαρχιών και των ακτών της Μεσογείου. Ό παλιός κόσμος της Δύσης είχε κομματιαστεί σε μικρά ή πιο μεγάλα βαρβαρικά κράτη και ή Μεσόγειος δεν ήταν πια «Ρωμαϊκή λίμνη». Στο μέσο της κομματιασμένης Ευρώπης και απέναντι στην ανασυγκροτημένη Περσία, το Βυζάντιο δεν ήταν δυνατό να μείνει δευτερεύουσα δύναμη. Η ύπαρξη του ήταν συνδεμένη με την έννοια της οικουμενικότητας. Το μεγάλο αυτό δίλημμα έπιασε ο  Ιουστινιανός σ' όλη την πληρότητα, αφού εμπνεύστηκε δε από το ιδεώδες τής ρωμαϊκής ενότητας, εργάστηκε για την πραγματοποίηση της παγκόσμιας μοναρχίας. Μετά απ’ αυτό, το έργο του Ιουστινιανού, ιδιαίτερα στην εξωτερική πολιτική, υπήρξε όχι μόνο γέννημα ανάγκης, αλλά και αποτέλεσμα πολιτικής πραγματιστικής.