Η Εξωτερική Πολιτική

   Ένας από τους κυριότερους στόχους του Ιουστινιανού, που καθόρισε πρώτιστα την εξωτερική αλλά και σε μεγάλο μέρος την οικονομική και θρησκευτική πολιτική του, ήταν η αποκατάσταση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
   Ο αυτοκράτορας ήταν όμως υποχρεωμένος να αντιμετωπίσει τους μακροχρόνιους εχθρούς στα ανατολικά σύνορα αλλά και τα προβλήματα που παρουσιάστηκαν στα βόρεια της αυτοκρατορίας. Για να διασφαλίσει τα ανατολικά σύνορά του, ύστερα από τέσσερα χρόνια ένοπλων αγώνων, έκλεισε το 532 ειρήνη με τους Πέρσες χωρίς ευνοϊκούς όρους για το Βυζάντιο. Ωστόσο η ενασχόληση του βυζαντινού στρατού στη Δύση είχε σαν αποτέλεσμα την καταπάτηση της ειρήνης και τη λεηλασία πολλών περιοχών της Ανατολής. Όταν καταστράφηκε η Αντιόχεια ο αυτοκράτορας αναγκάστηκε να ζητήσει ανακωχή. Ακολούθησαν αλλεπάλληλες πολεμικές επιχειρήσεις και μακροχρόνιοι αγώνες με αποτέλεσμα τη σύναψη ειρήνης για πενήντα χρόνια, το 561. Οι Πέρσες άφηναν στους Βυζαντινούς τη Λαζική στον Εύξεινο Πόντο και οι Βυζαντινοί υποχρεούνταν να πληρώνουν τεράστια ετήσια χρηματική χορηγία (30.000 χρυσά νομίσματα). Παράλληλα υπήρχε θρησκευτική ελευθερία στους χριστιανούς που ζούσαν σε περσικό έδαφος υπό τον όρο να εγκαταλείψουν κάθε θρησκευτική προπαγάνδα.
O δεύτερος σημαντικός κίνδυνος για την αυτοκρατορία βρισκόταν στα βόρεια σύνορά της. Εκεί συνωστίζονταν γερμανικά φύλα, όπως οι Έρουλοι, οι Λογγοβάρδοι και οι Γήπαιδες, αλλά και οι Σλάβοι και οι Ούννοι. Με τους πρώτους ο Ιουστινιανός κατόρθωσε να συνάψει ειρήνη. Ωστόσο η απουσία στρατού από την περιοχή του Δούναβη έδωσε την ευκαιρία στους Ούννους και τους Σλάβους να πραγματοποιήσουν σφοδρές επιδρομές και λεηλασίες στις βαλκανικές περιοχές, φτάνοντας όχι μόνο μέχρι την Κωνσταντινούπολη αλλά και μέχρι την Πελοπόννησο. Οι επιδρομές είχαν εξαιρετικά δυσμενή αποτελέσματα σε ορισμένες περιοχές, καθώς αυτές εξαντλούνταν οικονομικά και υφίσταντο σημαντική πληθυσμιακή μείωση.

Το όνειρο της ανασύστασης της ρωμαικής αυτοκρατορίας

   Ο Ιουστινιανός επεδίωξε να αποκαταστήσει την αυτοκρατορία στα παλιά της όρια, αυτά του 3ου αιώνα, και να της δώσει την παλιά δόξα της.

    Το μεγαλεπίβολο σχέδιό του ξεκίνησε από την Αφρική όπου αποβιβάστηκε το 533 ο στρατηγός Βελισάριος. Ο Βελισάριος με λιγότερες αριθμητικά δυνάμεις κατάφερε μέσα σε ένα χρόνο και εφαρμόζοντας μια πετυχημένη στρατηγική να συντρίψει το κράτος των Bανδάλων. Η περιοχή της βορείου Αφρικής από την Καρχηδόνα μέχρι τις Ηράκλειες Στήλες, όπως και η Κορσική, η Σαρδηνία και οι Βαλεαρίδες νήσοι, που ήταν βανδαλικές κτήσεις πέρασαν στην κυριαρχία των Βυζαντινών.

   Tο επόμενο βήμα ήταν η κατάκτηση της Ιταλίας. Ο πόλεμος με τους Οστρογότθους κράτησε 20 χρόνια και το τέλος του βρήκε νικήτες τους Βυζαντινούς αλλά αποδιοργανωμένη και γεμάτη ερείπια την Ιταλία. Ο Βελισάριος αποβιβάστηκε το 534 στη Σικελία και ύστερα από πολεμικές επιχειρήσεις έξι ετών κατόρθωσε να καταλάβει την Ιταλία μέχρι τη Ραβέννα και να υποτάξει τους Οστρογότθους συλλαμβάνοντας το βασιλιά τους, Ουίτιγι, το 540. Τη νίκη αυτή των Βυζαντινών ακολούθησε η επανάσταση των Γότθων. Οι τελευταίοι επωφελήθηκαν από την απουσία του Βελισάριου στην Ανατολή, καθώς ήταν η περίοδος που είχαν ξεσπάσει ξανά οι εχθροπραξίες ανάμεσα στους Πέρσες και τους Βυζαντινούς. Οι Γότθοι ανακηρύσσοντας βασιλιά τον Τωτίλα σημείωσαν αρκετές επιτυχίες. Το Βυζάντιο αναζήτησε νέο αρχηγό του στρατού, το Ναρσή, ο οποίος κατεβαίνοντας από τη Δαλματία με πολυάριθμο στρατό συγκρούστηκε το 552 στη θέση Ουμβρία της Ιταλίας. Ακολούθησαν και άλλες σφοδρές μάχες μέχρι την οριστική νίκη των Βυζαντινών το 554.

   Αμέσως μετά ο Ιουστινιανός πραγματοποίησε και τον τελευταίο του στόχο, την κατάληψη του νότιου τμήματος της Ιβηρικής χερσονήσου από τους Βησιγότθους, προκειμένου να ελέγχει τη δυτική είσοδο στη Μεσόγειο.

   Ένα μεγάλο μέρος του παλιού ρωμαϊκού κράτους είχε ήδη γίνει και πάλι μέρος της αυτοκρατορίας εκπληρώνοντας σε μεγάλο βαθμό το όραμα του Ιουστινιανού για την παλινόρθωση του Imperium Romanum. Ωστόσο η αποκατάσταση της αυτοκρατορίας είχε αρκετές αρνητικές συνέπειες τόσο για τις περιοχές που υποτάχτηκαν όσο και για το Βυζάντιο. Oι πρώτες υπέστησαν σημαντικές ζημιές και μεγάλο μέρος του πληθυσμού εξαθλιώθηκε ενώ το Βυζάντιο, όντας απορροφημένο στη Δύση, υπέστη σημαντικές απώλειες στην Ανατολή αλλά και αντιμετώπισε σοβαρά οικονομικά προβλήματα. 

   Η βυζαντινή αυτοκρατορία στις αρχές του 6ου αιώνα παρουσίαζε σοβαρά κοινωνικά προβλήματα. Πέρα από μια σειρά φυσικών καταστροφών και  μεγάλων επιδημιών (πανούκλας ίσως) που ταλαιπωρούσαν ήδη από τον προηγούμενο αιώνα το λαό, οι εξωτερικοί κίνδυνοι ήταν ιδιαίτερα αισθητοί στην Ανατολή (Πέρσες), στη Δύση (Γότθοι, Βάνδαλοι) και στο Βορρά ('Αντες, Ούννοι, 'Αβαροι και Σλάβοι). Σαν να μην έφθαναν αυτά, η κοινωνική ζωή στο εσωτερικό παρουσίαζε επίσης σοβαρά προβλήματα που συνίσταντο σε διαφθορά του διοικητικού μηχανισμού και σε μια περίεργη κοινωνική ζύμωση, τα χαρακτηριστικά της οποίας αναφάνηκαν μέσα από την εξέγερση των δήμων. Αιτία της ζύμωσης αυτής, την οποία ανέδειξε η διαφθορά των διοικητικών υπηρεσιών, ήταν η έλλειψη του θεσμικού πλαισίου, το οποίο άφηνε ευρύτατα περιθώρια κατάχρησης της εξουσίας στους διοικητικούς υπαλλήλους και δεν κατοχύρωνε τους μικρούς γαιοκτήμονες και μικροκαλλιεργητές από την επεκτατική απληστία των μεγαλογαιοκτημόνων.

   Η κοινωνική ζύμωση επιτεινόταν από τη συντηρούμενη από την πολιτική εξουσία οξύτατη θρησκευτική αντιπαράθεση των οπαδών και των αντιπάλων της Δ' Οικουμενικής Συνόδου (451), που δίχαζε βαθύτατα τόσο την ηγεσία όσο και το λαό της αυτοκρατορίας. Οι συνέπειες της κοινωνικής ανησυχίας ήταν ιδιαίτερα αισθητές μέσα στην Κωνσταντινούπολη, αφού οι δήμοι συμμετείχαν στη γενική αντιπαράθεση εκμεταλλευόμενοι τις θρησκευτικές και κοινωνικές αντιθέσεις. Οι Βένετοι και οι Πράσινοι που βρίσκονταν σε συνεχή ανταγωνισμό, προσέδωσαν σ' αυτόν και θρησκευτική διάσταση, αφού οι Βένετοι υποστήριζαν τους οπαδούς της Δ' Οικουμενικής Συνόδου, οι δε Πράσινοι τους αντιπάλους της Μονοφυσίτες. Η γενική κοινωνική κρίση κατέληξε στα αιματηρά γεγονότα της περίφημης Στάσης του Νίκα (από το κοινό σύνθημα των στασιαστών), που διαδραματίστηκαν στον Ιππόδρομο και αναστάτωσαν την Κωνσταντινούπολη για μια εβδομάδα περίπου (11-18 Ιανουαρίου 532). Η Στάση απείλησε το θρόνο του Ιουστινιανού, αλλά η δυναμική και αποφασιστική παρέμβαση της Θεοδώρας και η δράση των στρατηγών Βελισάριου και Μούνδου κατέστειλαν τη στάση και αποκατέστησαν την τάξη στην Πρωτεύουσα. Ο Ιουστινιανός, αφού εξήλθε πια πανίσχυρος από τη Στάση του Νίκα, επιδόθηκε πιο αποφασιστικά στη θεσμοθέτηση των αναγκαίων εσωτερικών μεταρρυθμίσεων που αποκατέστησαν μια κοινωνική ισορροπία στην αυτοκρατορία.