Η θρησκευτική πολιτική

   Κύριος στόχος της θρησκευτικής πολιτικής του Ιουστινιανού αποτέλεσε η επιβολή του ορθόδοξου δόγματος σε όλη την αυτοκρατορία. Η πολιτική  αυτή βοηθούσε τον αυτοκράτορα, που αποσκοπώντας στην ανασύσταση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, προσπαθούσε να βελτιώσει τις σχέσεις του με τον Πάπα ύστερα από την επιδείνωση που είχε επέλθει με το Ακακιανό Σχίσμα (519).

   Ανασταλτικό παράγοντα στην άσκηση μιας συνεπούς πολιτικής αποτελούσε και η Θεοδώρα, η οποία για πολιτικούς λόγους αλλά και λόγω ιδιαίτερων σχέσεων με στελέχη του Μονοφυσιτισμού, υποστήριζε τους τελευταίους.

  Ο Ιουστινιανός καταδίκασε το 527 και 528 τις αιρέσεις και έλαβε αυστηρά μέτρα κατά των αιρετικών, ανάμεσα στα οποία ήταν και η διακοπή το 529 της λειτουργίας της φιλοσοφικής σχολής της Αθήνας.

   Στο πλαίσιο αυτό καταδίκασε και το Μονοφυσιτισμό. Ωστόσο, ύστερα από μεσολάβηση της Θεοδώρας, αποδέχτηκε την άνοδο στον πατριαρχικό θρόνο του Aνθίμου, γνωστού για τις μονοφυσιτικές τάσεις του. Το γεγονός αυτό προκάλεσε την επίσκεψη του πάπα Αγαπητού στην Κωνσταντινούπολη, την παραίτηση του Ανθίμου και την άνοδο ορθόδοξου πατριάρχη στο θρόνο. Ακολούθησε όχι μόνο σύνοδος στην Κωνσταντινούπολη το 536 και καταδίκη του Μονοφυσιτισμού αλλά και σφοδροί διωγμοί και εκτελέσεις εναντίον τους. Το 543 η αυτοκράτειρα μεσολάβησε και πάλι και ο Ιουστινιανός εξέδωσε "Λόγο" που αποσκοπούσε στη συμφιλίωση ορθοδόξων-μονοφυσιτών καταδικάζοντας τα έργα τριών νεστοριανών θεολόγων, "Τα τρία κεφάλαια" όπως είναι γνωστά, κάτι που αποτελούσε μακροχρόνιο αίτημα των μονοφυσιτών. Έτσι οι μονοφυσίτες βρέθηκαν προσωρινά να υπερέχουν. Ο θάνατος της Θεοδώρας αναχαίτισε κάθε προσπάθεια συμφιλίωσης μονοφυσιτών και ορθοδόξων, καθώς οι τελευταίοι στράφηκαν ξανά ενάντια στους μονοφυσίτες με σφοδρότητα. Tο 553 η νέα οικουμενική σύνοδος στην Kωνσταντινούπολη καταδίκασε για άλλη μια φορά "Τα τρία κεφάλαια" προσβλέποντας σε μια συμφιλιωτική προσπάθεια με τους μονοφυσίτες.

   Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανού όχι μόνο δε γεφύρωσε το χάσμα ανάμεσα σε ορθοδόξους και μονοφυσίτες αλλά αντίθετα δημιούργησε μεγαλύτερες αντιθέσεις οι συνέπειες των οποίων, κυρίως για την τύχη των ανατολικών μονοφυσιτικών επαρχιών, επρόκειτο να φανούν στο μέλλον.

   Ιδιαίτερος στόχος της θρησκευτικής πολιτικής του Ιουστινιανού ήταν και το ιεραποστολικό έργο του με την κήρυξη του Ευαγγελίου και την προσχώρηση στο Χριστιανισμό λαών της Αιγύπτου και της βορείου Αφρικής, καθώς και λαών γύρω από την Ερυθρά θάλασσα και νότια του Καυκάσου.