()">
 
Κεφ

 

 

 Κεφ. 5 ΤΑ ΑΡΧΑΪΚΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ (σχολικό βιβλίο, σελ. 107 - 114)

 

ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ

-   Ιδρύθηκε από ομάδα Δωριέων που εγκαταστάθηκε στην κοιλάδα του Ευρώτα.

-   Τον 8ο αιώνα π.Χ. ελέγχει σχεδόν ολόκληρη τη νότια Πελοπόννησο.

 

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ

 

-  Σπαρτιάτες: κατοικούν στην πόλη, εκμεταλλεύονται κρατικούς κλήρους, έχουν πλήρη πολιτικά δικαιώματα.

-  περίοικοι: κατοικούν στα περίχωρα, έχουν δικαίωμα σε ιδιοκτησία και κάποια μορφή αυτοδιοίκησης, δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα αλλά ακολουθούν τους Σπαρτιάτες
στον πόλεμο.

-  είλωτες: οι δούλοι του σπαρτιατικού κράτους, συνήθως υποταγμένοι λαοί, καλλιεργούν τους κρατικούς κλήρους,ακολουθούν τους Σπαρτιάτες στον πόλεμο.

-  άλλες μικρότερες ομάδες (π.χ. νεοδαμώδεις).

 

-

ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ - ΔΙΟΙΚΗΣΗ

-   ολιγαρχικό, με αρκετές ιδιομορφίες.

-   2 βασιλιάδες: θρησκευτικοί και στρατιωτικοί αρχηγοί με σχετικά περιορισμένα προνόμια

-αξίωμα κληρονομικό.

-   γερουσία: 28 ισόβια μέλη άνω των 60 ετών και οι δύο βασιλιάδες

- προβουλευτικό και δικαστικό έργο.

-   Απέλλα: η γενική συνέλευση των Σπαρτιατών που είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα -περιορισμένες δικαιοδοσίες.

-   5 έφοροι: εκλέγονταν από την Απέλλα για ένα χρόνο-αποκτούν όλο και μεγαλύτερη δύναμη και τον 5ο αιώνα π.Χ ουσιαστικά κυβερνούν το κράτος.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ

-  σκληρή, ομαδική, χωρίς ιδιαίτερες διακρίσεις ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες.

-  η αγωγή στοχεύει στη δημιουργία καλών στρατιωτών και στην καλλιέργεια συγκεκριμένων αξιών (π.χ. πατρίδα, ανδρεία, αφοσίωση, περιφρόνηση του θανάτου κτλ.).

-  ξενηλασία (= απομάκρυνση των ξένων): οι Σπαρτιάτες δεν έρχονται σε συχνή επαφή με ξένους.

 

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

-   αρχικά κατακτητικοί πόλεμοι για να εξασφαλιστούν νέες καλλιεργήσιμες εκτάσεις (Μεσσηνία, Άργος κτλ.).

-   ίδρυση της Πελοποννησιακής συμμαχίας (μέσα 6ου αι  π.Χ.).

 

 

Β. Ερωτήσεις

1. Κάτω από ποιες συνθήκες ιδρύθηκε το κράτος της Σπάρτης και ποια η εξέλιξη του ως τον 8ο αι. π.Χ.;

Το κράτος της Σπάρτης ιδρύθηκε όταν μία ομάδα Δωριέων εγκαταστάθηκε Λακωνική, σε μία μικρή περιοχή γύρω απ' την πόλη της Σπάρτης. Με μια σειρά κατακτητικών πολέμων, άπλωσαν σταδιακά την κυριαρχία τους σ' ολόκληρη σχεδόν τη Ν. Πελοπόννησο (κοιλάδα του Ευρώτα, χερσόνησο της Μάνης, τμήματα της Μεσσηνίας) και ως τον 8ο αιώνα π.Χ. είχαν σχηματίσει ένα ιδιαίτερα ισχυρό κράτος.

 

2)  Πώς επηρέασε η μορφολογία της περιοχής την οικονομική ανάπτυξη του σπαρτιατικού κράτους;

Η κοιλάδα του Ευρώτα είναι πολύ εύφορη αλλά μικρη.Την τριγυρίζουν ψηλά βουνά, ενώ τα λιγοστά της παράλια, χωρίς φυσικά λιμάνια, δεν προσφέρονται για ναυσιπλοΐα. Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα η οικονομία της Σπάρτης να στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στη γεωργία και στην κτηνοτροφία. Η βιοτεχνία και το εμπόριο υπήρχαν σε πολύ περιορισμένο βαθμό, όσο χρειαζόταν για να εξασφαλιστεί επάρκεια αγαθών.

 

3)  Κοινωνικές τάξεις του σπαρτιατικού κράτους.

α) Σπαρτιάτες (όμοιοι): οι Δωριείς που είχαν εγκατασταθεί στις πέντε κωμοπόλεις (ωβές) που συναποτελούσαν την πόλη της Σπάρτης. Είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα. Δεν εργάζονταν: εκμεταλλεύονταν κομμάτια γης (κλήρους) που ανήκαν στο κράτος και αφιέρωναν όλο τους το χρόνο στη στρατιωτική άσκηση και τα πολιτικά ζητήματα.

β) περίοικοι: η προέλευση τους δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένη. Ίσως ήταν Δωριείς εγκαταστημένοι σε κωμοπόλεις και χωριά της Λακωνικής ή ακόμη και παλαιότεροι πληθυσμοί που είχαν υποταχθεί στους Δωριείς, χωρίς να προβάλουν αντίσταση. Ήταν ελεύθεροι και στις κοινότητες τους υπήρχε κάποια μορφή αυτοδιοίκησης. Ασχολούνταν κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, ενώ ορισμένοι ήταν βιοτέχνες και έμποροι. Παρ' όλο που ήταν , υποχρεωμένοι να στρατεύονται όπως οι Σπαρτιάτες, δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα.

Υ) είλωτες: παλαιότεροι πληθυσμοί που είχαν υποδουλώσει οι Δωριείς.

Δεν ανήκαν σε  κάποιον πολίτη αλλά στο σπαρτιατικό κράτος (κρατικοί δούλοι.) Ήταν  εγκαταστημένοι με τις οικογένειες τους στους κλήρους που καλλιεργούσαν και είχαν την  υποχρέωση να παραδίδουν στο Σπαρτιάτη κύριο του κλήρου  ενα μέρος της σοδειάς. Δεν είχαν κανένα πολιτικό δικαίωμα αλλά ακολουθούσαν υποχρεωτικά τους Σπαρτιάτες στον πόλεμο ως ελαφρά οπλισμένοι (ψιλοί) ή για να μεταφέρουν όπλα.

δ) άλλες μικρότερες ομάδες κατοίκων, όπως π.χ. οι νεοδαμώδεις, δηλ· είλωτες που τους είχε δοθεί η ελευθερία, γιατί είχαν διακριθεί στη μάχη.

 

4)  Τι γνωρίζετε για το Λυκούργο και τη «μεγάλη ρήτρα»;

Σύμφωνα με την παράδοση, η πολιτειακή οργάνωση της Σπάρτης οφειλέτη στο Λυκούργο, ο οποίος είχε πάρει τους Βασικούς κανόνες της νομοθεσίας  του από ένα χρησμό του μαντείου των Δελφών, τη «μεγάλη ρήτρα». Δεν έχει εξακριβωθεί αν ο Λυκούργος ήταν ιστορικό πρόσωπο.

 

5)  Τα κύρια διοικητικά όργανα του σπαρτιατικού κράτους.

α) οι 2 βασιλιάδες: ανώτατοι θρησκευτικοί και στρατιωτικοί άρχοντες με ορισμένα προνόμια (π.χ. διπλή μερίδα στα λάφυρα, καλύτερη μερίδα στα συσσίτια, μεγαλύτερο κλήρο)· προέρχονταν πάντα από τις δύο βασιλικές οικογένειες της πόλης (Αγιάδες και Ευρυπωντίδες).

β) η γερουσία: αποτελούνταν από 28 ισόβια μέλη άνω των 60 ετών και τους δύο βασιλιάδες" ετοίμαζε τα θέματα για τα οποία θα αποφάσιζε η Απέλλα, ενώ λειτουργούσε και ως ανώτατο δικαστήριο.

γ) η Απέλλα: η γενική συνέλευση των Σπαρτιατών που είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα. Εξέλεγε τους εφόρους και τα μέλη της γερουσίας, επικύρωνε νόμους, αποφάσιζε για κήρυξη πολέμου ή σύναψη ειρήνης και σε ορισμένες περιπτώσεις για τη βασιλική διαδοχή. Τυπικά ήταν το ανώτατο όργανο εξουσίας, ουσιαστικά όμως ο ρόλος της ήταν πολύ περιορισμένος: οι πολίτες δεν είχαν δικαίωμα λόγου και περιορίζονταν στο να εγκρίνουν ή να απορρίπτουν «δια βοής» τις προτάσεις της γερουσίας.

δ) οι 5 έφοροι: εκλέγονταν από την Απέλλα και η θητεία τους κρατούσε ένα χρόνο. Στο αξίωμα αυτό μπορούσε να εκλεγεί κάθε Σπαρτιάτης πολίτης. Από τον 5ο αιώνα π.Χ. απέκτησαν μεγάλη δύναμη'

-διαμόρφωναν την εξωτερική πολιτική, επόπτευαν την εφαρμογή των νόμων και των αποφάσεων της Απέλλας, έλεγχαν τους βασιλιάδες, ενώ για τις δικές τους ενέργειες λογοδοτούσαν μόνο στους επόμενους εφόρους.

 

6)  Χαρακτήρας και ιδιομορφίες του σπαρτιατικού πολιτεύματος.

Το πολίτευμα της Σπάρτης παρέμεινε σε όλη την αρχαιότητα ολιγαρχικό- κυβερνούσαν οι λίγοι, οι απόψεις των πολιτών δεν ακούγονταν και οι αποφάσεις των αρχόντων δε συζητιόνταν. Η βασική ιδιομορφία του, που δε συναντάται σε κανένα άλλο κράτος της αρχαιότητας, είναι ότι η δημιουργία  νεότερων θεσμών δε συνοδεύτηκε από την κατάργηση των παλαιών, με αποτέλεσμα καθαρά δημοκρατικοί θεσμοί (π.χ. οι 5 έφοροι) να συνυπάρχουν με το θεσμό της βασιλείας.

7)  Ποια ήταν η βασική επιδίωξη της σπαρτιατικής αγωγής και ποιες ανάγκες την επέβαλλαν;

Πρώτος και κύριος στόχος του σπαρτιατικού κράτους ήταν να κάνει τους πολίτες του  αξιόμαχους και ικανούς στρατιώτες. Τον υπαγόρευσαν οι συνεχείς  τακτικοί πόλεμοι αλλά και η ανάγκη να επιβάλλονται οι λίγοι γνήσιοι Σπαρτιάτες στους πολλούς και πάντα έτοιμους να επαναστατήσουν είλωτες.

 

8) H αγωγή των αγοριών στην αρχαία Σπάρτη.

Τα ανέτρεφαν οι γονείς ώσπου να γίνουν 7 ετών και στη συνέχεια τα αναλάμβανε η πολιτεία. Ζούσαν σε ομάδες (αγέλες) και διδάσκονταν ανάγνωση- γραφή, μουσική και χορό. Μάθαιναν να εκφράζονται με λίγα λόγια (λακωνισμός) και να υπομένουν τη σκληρή ζωή και την αυστηρή πειθαρχία.

Παράλληλα, διαποτίζονταν με ορισμένες ιδέες και αρχές, όπως τυφλή υπακοή στους νόμους, αγάπη για την πατρίδα, περιφρόνηση για το θάνατο, θαυμασμό για την αντρεία, σεβασμό στους μεγαλύτερους κτλ. Στα 18 τους χρόνια άρχιζαν να παίρνουν μέρος σε εκστρατείες.

9) Η καθημερινή ζωή των αντρών στην αρχαία Σπάρτη.

Από 20 ως 60 ετών, οι Σπαρτιάτες ήταν κανονικοί στρατιώτες. Αλλά ως τα 30 τους χρόνια ζούσαν ακόμα σε ομάδες, έτρωγαν στα κοινά συσσίτια και συνέχιζαν τη στρατιωτική τους εκπαίδευση. Από την ηλικία αυτή αποκτούσαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα, έπαιρναν κρατικό κλήρο, έδιναν ένα μέρος της παραγωγής στα κοινά συσσίτια, στα οποία συνέχιζαν να τρωνε, και μπορούσαν να παντρευτούν και να δημιουργήσουν οικογένεια. Καθώς δεν επιτρεπόταν να εργάζονται, μοναδική τους απασχόληση ήταν τα στρατιωτικά και πολιτικά ζητήματα. Η συσσώρευση πλούτου, εκτός του ότι ήταν αδύνατη, δεν ωφελούσε σε τίποτα. Γενικά, η αγάπη για την πολυτέλεια, τη σπατάλη και το χρήμα θεωρούνταν ατιμωτική.

 

10) Η κοινωνική θέση της γυναίκας στην αρχαία Σπάρτη.

Η αγωγή των κοριτσιών ήταν ανάλογη με αυτή των αγοριών: πριν απ' το γάμο, ασκούνταν στα γυμναστήρια και η εκπαίδευση τους είχε ως στόχο να τις κάνει καλές συζύγους και μητέρες. Γενικά, στην αρχαία Σπάρτη υπήρχε μεγάλος σεβασμός στις γυναίκες και ιδιαίτερα στις μητέρες.

 

11) Τι γνωρίζετε για την ξενηλασία;

Επειδή η καθημερινή ζωή των Σπαρτιατών ήταν πολύ πιο σκληρή και Μονότονη απ' ό,τι των υπόλοιπων Ελλήνων, υπήρχε πάντα η πιθανότητα να προτιμήσουν έναν άλλο τρόπο ζωής, πιο ευχάριστο και πιο ανθρώπινο. Γι' αυτό, η πολιτεία απαγόρευε στους Σπαρτιάτες να ταξιδεύουν και φρόντιζε να απομακρύνει τους ξένους από τη Σπάρτη. )

12. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα της σπαρτιατική αγωγής; Αποτέλεσμα της ειδικής αυτής αγωγής ήταν η δημιουργία ενός πολύ ισχυρού στρατού, που στηριζόταν στο πεζικό των οπλιτών, τη φάλαγγα. Παρά το μικρό του αριθμό, ο σπαρτιατικός στρατός ήταν ο ισχυρότερος της αρχαιότητας και τον θεωρούσαν ανίκητο. Αντίθετα, οι επιδόσεις των Σπαρτιατών στις τέχνες και τα γράμματα ήταν πολύ περιορισμένες.

13) Οι κατακτητικοί πόλεμοι της Σπάρτης και οι ανάγκες που τους επέβαλαν.

Η κοιλάδα του Ευρώτα αποδείχτηκε γρήγορα πολύ μικρή για ένα καθαρά γεωργικό κράτος όπως η Σπάρτη. Έτσι, για την εξασφάλιση περισσότερης καλλιεργήσιμης γης, οι Σπαρτιάτες αναγκάστηκαν να αρχίσουν μία σειρά κατακτητικών πολέμων. Αφού κατέκτησαν ολόκληρη τη Λακωνική, στη συνέχεια στράφηκαν κατά των Μεσσηνίων, τους υπέταξαν και μοίρασαν τη γη τους σε κλήρους (μαρτυρούνται δύο Μεσσηνιακοί πόλεμοι, ο πρώτος τον 8ο και ο δεύτερος τον 7ο αιώνα π.Χ.). Τον 6ο αιώνα π.Χ., έπειτα από μακροχρόνιους αγώνες, κατόρθωσαν να περιορίσουν τη δύναμη του Αργούς, ενώ επιχείρησαν να επεκταθούν και προς την Αρκαδία.

 

14) Κάτω από ποιες συνθήκες αποφάσισαν οι Σπαρτιάτες την ίδρυση της Πελοποννησιακής συμμαχίας;

Κάποια στιγμή, όταν οι Σπαρτιάτες κατάλαβαν ότι δε θα μπορούσαν να κατακτούν συνεχώς νέες περιοχές, τις οποίες θα έπρεπε να κρατούν με στρατιωτικές δυνάμεις, προσανατολίστηκαν στη συγκρότηση μιας συμμαχίας. Στην πρόσκληση τους ανταποκρίθηκαν όλα τα πελοποννησιακά κράτη, εκτός από το Αργός και την Αχαΐα, ενώ ζήτησαν να γίνουν μέλη ακόμα και κράτη εκτός Πελοποννήσου, όπως τα Μέγαρα και η Αίγινα. Έτσι, στα μέσα του 6ου αιώνα π,Χ., ιδρύθηκε η Πελοποννησιακή συμμαχία.

  Λεξιλόγιο

-  αγέλες, ίλες: ομάδες που συγκροτούσαν τα παιδιά της αρχαίας Σπάρτης με αρχηγούς τους «πρωτείρας» (έτσι ονομάζονταν οι νεαροί Σπαρτιάτες από 16 ως 20 ετών). Οι αγέλες χωρίζονταν σε μικρότερες ομάδες, τις «βουάς», με αρχηγό το «βουαγό».

-  είλωτες: το όνομα τους παράγεται από τη ρίζα ελ-, που σημαίνει κυριεύω, κατακτώ. Θεωρούνταν αιχμάλωτοι ενός πολέμου που δεν είχε λήξει (παρατεινόταν κάθε χρόνο με νέα διακήρυξη που εξέδιδαν οι έφοροι μόλις αναλάμβαναν τα καθήκοντα τους). Ζούσαν κάτω από την επίβλεψη των Σπαρτιατών,
κοντά στα κτήματα που καλλιεργούσαν.

-  ενωμοτία: Βασική μονάδα του σπαρτιατικού στρατού' περιλάμβανε δύναμη 32 οπλιτών (4 σειρές με βάθος 8 ατόμων).

-  Λακεδαιμόνιοι: έτσι ονομάζονταν οι Σπαρτιάτες και οι περίοικοι.

-  λακωνισμός: σύντομος και περιεκτικός τρόπος έκφρασης, μία από τις
μεγαλύτερες αρετές των αρχαίων Σπαρτιατών.

-  «μεγάλη ρήτρα»: ο χρησμός που έδωσε το μαντείο των Δελφών στο Λυκούργο με εντολές για την ίδρυση ιερών και τη σύνταξη νομοθεσίας στην αρχαία Σπάρτη (η λέξη «ρήτρα» είναι συνώνυμη της λέξης «χρησμός»).

Μεσσηνιακοί πόλεμοι: με την ονομασία αυτή έχουν μείνει γνωστοί οι πόλεμοι μεταξύ Σπαρτιατών και Μεσσηνίων. Ο Πρώτος Μεσσηνιακός πόλεμος, ο παλαιότερος από τους μεγάλους πολέμους μεταξύ ελληνικών κρατών  κράτησε, σύμφωνα με την πιθανότερη εκδοχή, από το 735 ως το 715 π.Χ. κατέληξε στην υποταγή των Μεσσηνίων. Μερικές δεκαετίες αργότερα, ξέσπασε ο Δεύτερος Μεσσηνιακός πόλεμος: οι Μεσσήνιοι, εκμεταλλευόμενοι στρατιωτική ήττα των Σπαρτιατών (από τους Αργείους το 669 π.Χ.), εξεγέρθηκαν. Αλλά οι Σπαρτιάτες κατόρθωσαν και πάλι να υπερισχύσουν, έστω και με κάποια δυσκολία.

-   νεοδαμώδεις: κατηγορία ειλώτων της Σπάρτης στους οποίους είχε δοθεί η ελευθερία εξαιτίας της εξαιρετικής ανδρείας τους στη μάχη.

-   ξενηλασία: η απομάκρυνση των ξένων (ξένος + ελαύνω=διώχνω).

-   ομοίοι: άλλη ονομασία των γνήσιων Σπαρτιατών. Για να αποκτήσει κάποιος την ιδιότητα του «ομοίου», έπρεπε να συγκεντρώνει 6 προϋποθέσεις:

α) να έχει γεννηθεί από Σπαρτιάτες γονείς.

β) να είναι αρτιμελής και να έχει καλή υγεία κατά τη γέννηση του.

γ) να διανύσει με επιτυχία όλα τα στάδια της αγωγής,

δ) να εκλεγεί μέλος μιας ομάδας 15 αντρών (συσκηνίας).

ε) να συμμετέχει στις δραστηριότητες αυτής της ομάδας και της πόλης,

 στ) να μην έχει υποπέσει σε παράπτωμα που να συνεπάγεται τη στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων,

- Πελοποννησιακή συμμαχία: συμμαχία πελοποννησιακών κρατών, που συγκροτήθηκε τον 6ο αιώνα π.Χ., μετά από πρόσκληση των Σπαρτιατών. Η προσέλκυση νέων μελών αποτέλεσε κύριο μέλημα της σπαρτιατικής εξωτερικής πολιτικής, με αποτέλεσμα η συμμαχία να συμπεριλάβει ακόμα και κράτη εκτός Πελοποννήσου (π.χ. Αίγινα, Μέγαρα). Με πυρήνα το σπαρτιατικό στρατό, η Πελοποννησιακή συμμαχία διέθετε την ισχυρότερη χερσαία δύναμη στον ελληνικό χώρο κα: συνέβαλε αποφασιστικά στην αντιμετώπιση της περσικής επιδρομής του 5ου αιώνα.

- φάλαγγα: συμπαγής και πυκνός σχηματισμός πεζών πολεμιστών με πλήρη αμυντικό και επιθετικό οπλισμό. Δημιουργήθηκε τον 7ο αιώνα π.Χ. και σ'αυτήν κυρίως στηριζόταν η στρατιωτική δύναμη των περισσότερων ελληνικών κρατών.

- ψιλοί: ελαφρά οπλισμένοι στρατιώτες, που από τον 10ο ως τον 8ο αιώνα π.Χ. αποτέλεσαν την κύρια στρατιωτική δύναμη των ελληνικών κρατών. Προέρχονταν συνήθως από φτωχούς πολίτες, που δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να προμηθευτούν βαρύ οπλισμό. Τα όπλα τους ήταν αυτά που
χρησιμοποιούσαν και στο κυνήγι.

- ωβές: γεωγραφική διαίρεση της αρχαίας Σπάρτης (ο όρος απαντάται στη «μεγάλη ρήτρα»), κωμοπόλεις

Κύρια σημεία

-  Τον 8ο αιώνα, οι Δωριείς δημιουργούν ισχυρό κράτος στη Λακωνική της Ν. Πελοποννήσου.

-  Κοινωνικές τάξεις: Σπαρτιάτες, περίοικοι, είλωτες.

-  Πολιτικό καθεστώς: ολιγαρχικό και ανελεύθερο, χαρακτηρίζεται από τη συνύπαρξη παλιών και νέων θεσμών.

-  Διοικητικά όργανα: 2 Βασιλιάδες, γερουσία, Απέλλα, 5 έφοροι.

-  Εκπαίδευση: κύριος στόχος της σπαρτιατικής αγωγής είναι η δημιουργία ικανών και αξιόμαχων πολεμιστών δε γίνονται ιδιαίτερες διακρίσεις ανάμέσα σε άντρες και γυναίκες.

-  Καθημερινή ζωή: η εργασία απαγορεύεται στους Σπαρτιάτες· μοναδική τους απασχόληση είναι η στρατιωτική άσκηση και τα πολιτικά ζητήματα.

Εξωτερική πολιτική: τους συνεχείς κατακτητικούς πολέμους διαδέχεται,στα μέσα του 6ου αιώνα, η ίδρυση της Πελοποννησιακής συμμαχίας