ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΙ ΛΑΟΙ
1) Ποιους λαούς ονομάζουμε «ανατολικούς»; Ονομάζουμε έτσι τους αρχαίους λαούς που έζησαν στις περιοχές της ανατολικής Μεσογείου (Αιγύπτιοι, λαοί της Μεσοποταμίας, Φοίνικες, Εβραίοι, Χετταίοι, Μήδοι, Πέρσες κ.ά)
2) Αίγυπτος: γεωγραφικά στοιχεία που ενδιαφέρουν.
Βρίσκεται στο ΒΑ άκρο της Αφρικής και διαιρείται σε Άνω και Κάτω Αίγυπτο. Τη χώρα διασχίζει κάθετα ο ποταμός Νείλος, ένας απ' τους μεγαλύτερους της γης οι πλημμύρες του δημιουργούν μια πλατιά λουρίδα εύφορης γης, που, σε συνδυασμό με το μεγάλο δέλτα των εκβολών του, κάνει δυνατή τη ζωή μέσα στην ξερή και άγονη αφρικανική έρημο.
3) Πώς και πότε δημιουργήθηκε το ενιαίο αιγυπτιακό κράτος;
Ήδη πριν από το 4000 π.Χ. είχαν εγκατασταθεί στις όχθες του Νείλου διάφορες φυλές· ορισμένες απ' αυτές άρχισαν σιγά σιγά να αποκτούν μεγαλύτερη δύναμη και να υποτάσσουν τις γειτονικές τους. Γύρω στο 3000 π.Χ. είχαν δημιουργηθεί δύο κράτη (Άνω και Κάτω Αίγυπτος), που συγκρούστηκαν μεταξύ τους. Τελικά, ο ηγεμόνας της Άνω Αιγύπτου Μήνης (Μενές) ένωσε όλη την Αίγυπτο κάτω από την εξουσία του.
4) Ιστορικές περίοδοι του ενιαίου αιγυπτιακού κράτους.
α) Αρχαίο Βασίλειο (3100 - 2300 π.Χ. περίπου): με πρωτεύουσα τη Μέμφιδα, η αιγυπτιακή κυριαρχία επεκτείνεται προς τα ανατολικά (χερσόνησος του Σινά) και προς τα νότια. Τα μεγάλα έργα της εποχής (π.χ. πυραμίδες) δειxνουν δύναμη και πλούτο. Τους δύο τελευταίους αιώνες της περιόδου σημειώνονται εσωτερικές ταραχές, η βασιλική εξουσία κλονίζεται, τελικά όμως επικρατούν οι ηγεμόνες της Άνω Αιγύπτου.
β) Μέσο Βασίλειο (2100 - 1β00 π.Χ.): πρωτεύουσα η Θήβα η εσωτερική οργάνωση και οι καλλιέργειες βελτιώνονται, ενώ σημειώνεται μεγάλη πολιτιστική ανάπτυξη. Το 1β80 π.Χ. ένας νομαδικός ασιατικός λαός, οι Υκσώς, κυριεύουν τη χώρα και οι αρχηγοί τους γίνονται φαραώ (βασιλιάδες).
γ) Νέο Βασίλειο (1580 -1100 π.Χ.): οι ηγεμόνες της Θήβας διώχνουν τους Υκσώς και η Αίγυπτος γνωρίζει καινούρια ακμή. Αναπτύσσεται το εμπόριο και γίνονται μεγάλα έργα (π.χ. ναοί, ανάκτορα). Οι φαραώ κατακτούν την Κύπρο και μεγάλες περιοχές της Ασίας (Παλαιστίνη, Φοινίκη, Συρία), τις οποίες όμως θα εγκαταλείψουν το 12ο αιώνα π.Χ., εξαιτίας των επιδρομών των Χετταίων και των «λαών της θάλασσας»
Μετά τον 11ο αιώνα π.Χ. η Αίγυπτος πέφτει σε παρακμή, που οφείλεται σε εσωτερικές ταραχές αλλά και στις επιδρομές εξωτερικών εχθρών. Την κατακτούν οι Ασσύριοι και από το 525 π.Χ. οι Πέρσες.
5) Τι γνωρίζετε για την αιγυπτιακή θρησκεία;
Ήταν πολυθεϊστική, αφού λατρευόταν πλήθος από τοπικές θεότητες. Οι Αιγύπτιοι φαντάστηκαν τους θεούς τους τερατόμορφους· συνήθως τους αναπαριστούσαν με σώμα ανθρώπου και κεφάλι ζώου. Ποιο σημαντικοί ήταν ο Ρα, θεός Ήλιος, ο Όσιρις, κριτής των νεκρών, και η Ίσις. Επίσης, επειδή πίστευαν ότι, εφόσον το σώμα δεν καταστραφεί, η ψυχή συνεχίζει να ζει και μετά το θάνατο του, ανέπτυξαν συγκεκριμένη τεχνική για την καλή διατήρηση των πτωμάτων (ταριχευση).
6) Ποιες ήταν οι κοινωνικές τάξεις στην αρχαία Αίγυπτο;
α) ο φαραώ: ανώτατος άρχοντας τον θεωρούσαν ένα είδος επίγειου θεού και ασκούσε απόλυτη εξουσία (το αξίωμα είναι κληρονομικό).
β) οι ευγενείς: σύμβουλοι του φαραώ, ανώτεροι διοικητικοί υπάλληλοι ή αξιωματικοί του στρατού.
γ) οι ιερείς: είχαν μεγάλη δύναμη.
δ) οι βασιλικοί υπάλληλοι: κατείχαν διάφορες θέσεις στη διοίκηση, με πιο περιζήτητη ειδικότητα τους γραφείς, όσους δηλαδή γνώρίζαν την πολύπλοκη -αρχαία αιγυπτιακή γραφή.
ε) ο απλός λαός: αγρότες, τεχνίτες, βιοτέχνες.
στ) οι δούλοι: συνήθως ξένοι, αιχμάλωτοι πολέμου.
7) Ο χαρακτήρας της αιγυπτιακής οικονομίας.
Βασιζόταν στη γεωργία, την οποία ευνοούσε και η φύση της χώρας (πολύ νερό, θερμό κλίμα). Αναπτύχθηκαν επίσης η κτηνοτροφία, η βιοτεχνία στις πόλεις και, κατά την περίοδο του Νέου Βασιλείου, το εμπόριο.
8) Τα γράμματα στην αρχαία Αίγυπτο.
Ήδη από την 4η χιλιετία π.Χ. οι Αιγύπτιοι είχαν επινοήσει τα ιερογλυφικά, ένα είδος πολύπλοκης διακοσμητικής γραφής· αργότερα χρησιμοποιήθηκε και μία απλούστερη γραφή, η ιερατική. Έγραφαν επάνω σε πάπυρο αλλά και στους τοιχους των μνημείων τους. Σώζονται κείμενα θρησκευτικά, λαϊκές διηγήσεις, περιπέτειες, στοχασμοί, γνωμικά κ.ά.
9) Τι γνωρίζετε για την αιγυπτιακή αρχιτεκτονική;
Επιδιώκει να προβάλει το μεγαλείο των θεών και τη δύναμη των φαραώ' τα αιγυπτιακά οικοδομήματα είναι ογκώδη και επιβλητικά, ενώ τα διακοσμούν αγάλματα, ανάγλυφα και τοιχογραφίες. Χαρακτηριστικά δημιουργήματα είναι οι πυραμίδες, δηλαδή οι τάφοι των φαραώ και άλλων αξιωματούχων, και οι ναοί, με αλλεπάλληλες αυλές και αίθουσες, πυκνές σειρές κιόνων και εντυπωσιακά κιονόκρανα.
10) Πώς επινόησαν το ημερολόγιο οι αρχαίοι Αιγύπτιοι;
Μέτρησαν το χρόνο με βάση τις ετήσιες πλημμύρες του Νείλου (η αρχή τους συνέπιπτε με την ανατολή ενός άστρου, του Σείριου). Το αιγυπτιακό έτος ειζε 365 μέρες και χωριζόταν σε τρεις εποχές, που καθεμιά ειζε 4 μήνες των 30 ημερών για να συμπληρωθεί, πρόσθεταν ακόμα 5 μέρες
11) Ποιες συγκεκριμένες ανάγκες συνέβαλαν στην ανάπτυξη ορισμένων κλάδων των θετικών επιστημών στην Αίγυπτο;
α) Η ανάγκη να ξαναβρίσκουν τα όρια των χωραφιών τους μετά τις πλημμύρες οδήγησε στην ανάπτυξη της γεωμετρίας.
β) Οι κατασκευές μεγάλων οικοδομημάτων και η ανάγκη για ακριβείς μετρήσεις είχαν ως συνέπεια την ανάπτυξη των μαθηματικών.
γ) Η ταρίχευση οδήγησε στη γνώση της ανθρώπινης ανατομίας και την πρόοδο της ιατρικής (υπήρχαν ξεχωριστές ειδικότητες γιατρών και γίνονταν λεπτές χειρουργικές επεμβάσεις).
12) Μεσοποταμία: γεωγραφικά στοιχεία.
Πεδινή περιοχή που απλώνεται ανάμεσα στους δύο μεγάλους ασιατικούς ποταμούς, τον Τίγρη και τον Ευφράτη. Κι εδώ, όπως και στην Αίγυπτο, το κλίμα είναι θερμό και ξηρό' η ζωή εξαρτάται όχι μόνο από τα νερά των ποταμών αλλά κυρίως από τη σωστή τεχνητή άρδευση του εδάφους (π.χ. με κανάλια), χωρίς την οποία οι πλημμύρες θα ήταν καταστροφικές.
13) Τι γνωρίζετε για τους Σουμέριους;
Εγκαταστάθηκαν στη νότια Μεσοποταμία (Χαλδαία) την 4η χιλιετία π.Χ. και είναι άγνωστο από πού ήρθαν ή σε ποια φυλή ανήκαν. Ο πολιτισμός τους θεωρείται ο αρχαιότερος του κόσμου. Επινόησαν τον τροχό, το άροτρο, μεθόδους για την κατεργασία των μετάλλων και τη σφηνοειδή γραφή. Κάθε σουμερική πόλη αποτελούσε ξεχωριστό κράτος και συχνά ξεσπούσαν καταστροφικοί και εξουθενωτικοί εμφύλιοι πόλεμοι.
14) Πώς ιδρύθηκε το πρώτο ενιαίο κράτος στη Μεσοποταμία;
Το εύφορο έδαφος της περιοχής προκαλούσε συχνές εισβολές σημιτικών λαών, τις οποίες διευκόλυνε η μορφολογία του εδάφους και η εξασθένηση των Σουμερίων. Τελικά, γύρω στα 2350 π.Χ., ο ηγεμόνας της σημιτικής πόλης Ακκάδ (Σαργόν Α') υπέταξε τους Σουμέριους και ίδρυσε το πρώτο μεγάλο κράτος στην περιοχή.
15) Πότε και ποιος ίδρυσε το Πρώτο Βαβυλωνιακό Κράτος;
Γύρω στα 1800 π.Χ., ο Σημίτης ηγεμόνας Χαμουραμπί υπέταξε ολόκληρη τη Μεσοποταμία και ίδρυσε το Πρώτο Βαβυλωνιακό Κράτος, με πρωτεύουσα τη Βαβυλώνα, που έδωσε και το όνομα της στην περιοχή (Βαβυλωνία).
1β) Ασσύριοι και Νέο Βαβυλωνιακό Κράτος.
Γύρω στα 1000 π.Χ., οι Ασσύριοι δημιουργούν ισχυρό πολεμικό κράτος στη βόρεια Μεσοποταμία, με πρωτεύουσα τη Νινευί, και κατακτούν όλη την περιοχή και άλλες χώρες στα δυτικά. Αλλά γύρω στα β00 π.Χ. το κράτος τους παρακμάζει και οι υποταγμένοι λαοί της Μεσοποταμίας (Βαβυλώνιοι, Μήδοι)
επαναστατούν και το καταλύουν. Ακολουθεί μια δεύτερη περίοδος ακμής για τη Βαβυλώνα, που γίνεται πρωτεύουσα του Νέου Βαβυλωνιακού Κράτους. Τέλος, το 539 π.Χ., ο Πέρσης βασιλιάς Κύρος υποτάσσει οριστικά τη Μεσοποταμία.
17) Τι γνωρίζετε για τη θρησκεία στη Μεσοποταμία;
Ήταν πολυθεϊστική, αφού κάθε πόλη ειxε το δικό της προστάτη θεό (π.χ. Μαρδούκ για τη Βαβυλώνα, Ασσούρ για τη Νινευί των Ασσυρίων), που προσπαθούσε να τον επιβάλει σ' όσες τις περιοχές κυριαρχούσε. Οι θεοί αυτοί λατρεύονταν σε ειδικά οικοδομήματα, τα ζίγκουράτ. Η λατρεία των νεκρών ήταν περιορισμένη, αλλά υπήρχε μεγάλη μοιρολατρία και πίστη στις προφητείες, στην πρόγνωση του μέλλοντος και στη μαγεία.
18) Κοινωνική διάρθρωση των κρατών της Μεσοποταμίας.
α) ο βασιλιάς: η κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας' το αξίωμα του είναι κληρονομικό και η εξουσία του απεριόριστη.
β) οι προνομιούχες τάξεις: ευγενείς, αξιωματούχοι του κράτους, ιερείς.
γ) ο απλός λαός: ελεύθεροι γεωργοί, τεχνίτες, έμποροι.
δ) οι δούλοι: υπήρχαν πολλοί, συνήθως αιχμάλωτοι πολέμου.
19) Οικονομία των κρατών της Μεσοποταμίας.
Στηριζόταν στη γεωργία, ενώ σημαντική ανάπτυξη παρουσίασε και το εμπόριο (μετέφεραν προς τη Μεσόγειο προϊόντα από τη μακρινή Ανατολή).
20) Τι γνωρίζετε για τη σφηνοειδή γραφή;
Την επινόησαν οι Σουμέριοι και τη χρησιμοποίησαν όλοι οι λαοί της Μεσοποταμίας. Ονομάστηκε έτσι, επειδή έγραφαν πιέζοντας επάνω σε μαλακό υλικό (π.χ. πηλός) ένα εργαλείο που άφηνε αποτυπώματα σε σχήμα σφήνας (ο συνδυασμός τους σχημάτίζε τα γράμματα).
21) Ποιο λογοτεχνικό είδος γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη στην αρχαία
Μεσοποταμία;
Τα έπη, μεγάλα ποιήματα που αφηγούνται τους άθλους και τις περιπέτειες μυθικών ηρώων. Σώζονται το «Έπος του Γκιλγκαμές», τα έπη του κατακλυσμού και το έπος της δημιουργίας του κόσμου (κοσμογονία).
22) Η τέχνη στην αρχαία Μεσοποταμία.
α) αρχιτεκτονική: ως υλικό χρησιμοποίησαν κυρίως ηλίθια ξεραμένα στον ήλιο (δεν" υπήρχαν πέτρες)' εκτός από τα ζίγκουράτ, μεγαλόπρεπα και εντυπωσιακά ήταν και τα βασιλικά παλάτια.
β) πλαστική: ξεχωρίσουν τα ανάγλυφα, με πιο γνωστό τη «στήλη του Ναραμσίν», που χρονολογείται γύρω στο 2300 π.Χ.
23) Τι είναι ο «κώδικας του Χαμουραμπί»;
Η αρχαιότερη γραπτή νομοθεσία του κόσμου. Χρονολογείται γύρω στο 1700 π.Χ. και βρέθηκε στην πόλη Σούσα, χαραγμένη σε σφηνοειδή γραφή επάνω σε στήλη από βασάλτη. Οι νόμοι του Χαμουραμπί, πολύ αυστηροί με τα σημερινά κριτήρια, δίνουν μια παραστατική και τεκμηριωμένη εικόνα των συνθηκών ζωής και των ανθρώπινων σχέσεων της εποχής.
24) Η συνεισφορά των λαών της Μεσοποταμίας στην επιστήμη.
α) Συγκεκριμένες πρακτικές ανάγκες (μέτρηση χωραφιών, αρδευτικά έργα, οικοδομική) προώθησαν τις γνώσεις τους στα μαθηματικά· πρώτοι αυτοί διαίρεσαν τον κύκλο σε 360 μοίρες και την ώρα σε 60 λεπτά.
8) Οι μοιρολατρικές τους δοξασίες οδήγησαν στην παράλληλη ανάπτυξη αστρονομίας και αστρολογίας (μελέτησαν τις κινήσεις των άστρων και κατασκεύασαν ωροσκόπια).
25) Γιατί οι Φοίνικες στράφηκαν προς τη ναυτιλία και το θαλάσσιο εμπόριο;
Ο σημιτικός αυτός λαός εγκαταστάθηκε από την 3η χιλιετία π.Χ. σε μία στενή λουρίδα γης, ανάμεσα στο βουνό Λίβανος και τις ακτές στης Μεσογείου. Η έλλειψη μεγάλων πεδινών εκτάσεων στην περιοχή δεν επέτρεψε στους Φοίνικες να γίνουν γεωργοί, ενώ η στενή επαφή με τη θάλασσα και η άφθονη ξυλεία από τα δάση του Λιβάνου τους έστρεψαν προς τη ναυπήγηση πλοίων και τα ταξίδια.
2β) Κρατική οργάνωση, ακμή και παρακμή των Φοινίκων.
Κάθε φοινικική πόλη αποτελούσε και ένα ξεχωριστό κράτος, ειζε δικό της προστάτη θεό και την κυβερνούσε ο Βασιλιάς, με τη βοήθεια ενός συμβουλίου πλούσιων εμπόρων. Ήδη στην 3η χιλιετία π.Χ. η Βύβλος ειζε πυκνές εμπορικές επαφές με την Αίγυπτο, ενώ προς το τέλος της 2ης χιλιετίας π.Χ. οι Φοίνικες επεκτείνονται ναυτικά σε όλη τη Μεσόγειο. Ξεχωρίζει αρχικά η Σιδώνα και μετά το 1100 π.Χ. η Τύρος, ενώ ιδρύονται και πολλές αποικίες, όπως π.χ. η Καρχηδόνα (814 π.Χ.). Οι Φοίνικες ανέπτυξαν και τη βιοτεχνία, κυρίως κατασκευάζοντας προϊόντα που στη συνέχεια πουλούσαν, όπως π.χ. ορειχάλκινα όπλα, γυαλί, υφάσματα και χρώμα για τη βαφή τους (πορφύρα). Τέλος, από τον 8ο αιώνα π.Χ., το φοινικικό εμπόριο αρχίζει να παρακμάζει και οι πόλεις χάνουν τον πλούτο και τη δύναμη τους.
27) Ποια είναι η σημαντικότερη επινόηση των Φοινίκων;
Είναι οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν το αλφάβητο (είχαν επινοήσει 22 σύμβολα συμφώνων), το οποίο πήραν οι Έλληνες, το τροποποίησαν και στη συνέχεια το μετέδωσαν στην Ιταλία και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
28) Τι γνωρίζετε για τις περιπλανήσεις των Εβραίων;
Σύμφωνα με την παράδοση, οι Εβραίοι, λαός σημιτικής καταγωγής, περιφέρονταν αρχικά ως νομάδες κτηνοτρόφοι, οργανωμένοι σε φυλές. Πέρασαν από την Παλαιστίνη και έφτασαν στην Αίγυπτο γύρω στο 15ο με 14ο αιώνα π.Χ., γεγονός που επιβεβαιώνεται και από αιγυπτιακά κείμενα. Το 13ο αιώνα π.Χ. εγκαταστάθηκαν οριστικά στην Παλαιστίνη.
29) Ίδρυση και ιστορία του εβραϊκού κράτους.
Για να επιβληθούν στα άλλα σημιτικά φύλα της Παλαιστίνης (π.χ. Φιλισταίους), οι 12 εβραϊκές φυλές ενώθηκαν σε ένα ενιαίο κράτος, με πρώτο βασιλιά το Σαούλ. Τον διαδέχεται ο Δαβίδ, που κάνει πρωτεύουσα την Ιερουσαλήμ. Το εβραϊκό κράτος φτάνει στη μεγαλύτερη ακμή του με βασιλιά το Σολομώντα (10ος αιώνας π.Χ.). Μετά το θάνατο του διασπάται σε δύο βασίλεια: του Ισραήλ στο βορρά (Σαμάρεια) και του Ιούδα στο νότο (Ιερουσαλήμ). Το πρώτο κυρίευσαν οι Ασσύριοι (τέλη 8ου αιώνα π.Χ.) και το δεύτερο οι Βαβυλώνιοι (587 π.Χ.), που πήραν αιχμάλωτο όλο τον εβραϊκό λαό. Όταν ο Κύρος κατέλαβε τη Βαβυλώνα, τους επέτρεψε να γυρίσουν στη χώρα τους, που ήταν πια περσική επαρχία.
30) Ποια η προσφορά των Εβραίων στον πολιτισμό;
Καθιέρωσαν τη λατρεία του ενός θεού (μονοθεϊσμός ή μονοθεϊστική θρησκεία). Δεν έχουν να επιδείξουν άλλα πολιτιστικά επιτεύγματα.
31) Τι γνωρίζετε νια τους Χετταίους;
Λαός ινδοευρωπαϊκής καταγωγής. Εγκαταστάθηκαν στις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ. στην ανατολική Μ. Ασία. Πιθανή τους προέλευση η περιοχή του Καυκάσου. Ήταν κυρίως γεωργοί και κτηνοτρόφοι, ήξεραν όμως να επεξεργάζονται καλά το σίδηρο. Χρησιμοποίησαν τη σφηνοειδή γραφή. Αρχικά ήταν χωρισμένοι σε φυλές, που συγκρούονταν μεταξύ τους· όταν ενώθηκαν, σχημάτισαν ισχυρό κράτος με πρωτεύουσα τη Χαττούσα. Γύρω στο 1500 π.Χ. κυριαρχούν σ' ολόκληρη τη Μ. Ασία, στη Β. Μεσοποταμία και στη Συρία, όπου τους αναχαιτίζουν οι Αιγύπτιοι (1312 π.Χ., μάχη του Κοντές). Από τότε αρχίζει η παρακμή του κράτους τους, που καταρρέει από τις επιδρομές των «λαών της θάλασσας» (τέλη 13ου αιώνα π.Χ.). 32) Μήδοι και Πέρσες: παράλληλη ιστορική πορεία δύο λαών.
Συγγενικά φύλα ινδοευρωπαϊκής καταγωγής, εγκαταστημένα στην περιοχή του Ιράν βόρεια οι Μήδοι, νότια οι Πέρσες. Οι Μήδοι (για πρώτη φορά αναφέρονται σε ασσυριακά κείμενα του 9ου αιώνα π.Χ.) υποτάχθηκαν για ένα διάστημα στους Ασσυρίους, αλλά τον 7ο αιώνα π.Χ. ανέκτησαν την ανεξαρτησία τους, ίδρυσαν κράτος με πρωτεύουσα τα ΕκΒάτανα και επέβαλαν την κυριαρχία τους στους Πέρσες. Με ηγέτη τον Κύρο, οι Πέρσες έγιναν κύριο του μηδικού κράτους στα μέσα του βου αιώνα π.Χ. και, υποτάσσοντας διαδοχικά τη Λυδία, την Ιωνία και το Νέο Βαβυλωνιακό Κράτος, ίδρυσαν μια τεράστια και ισχυρή αυτοκρατορία, στην οποία ο διάδοχος του Κύρου Καμβύσης πρόσθεσε την Αίγυπτο (525 π.Χ.).
Γ. Ερωτήσεις κρίσεως
1) Για ποιους λόγους πιστεύετε ότι τα περισσότερα αιγυπτιακά μνημεία σωζονται σε σχετικά καλή κατάσταση, ενώ στη Μεσοποταμία δεν έχουν βρεθεί παρά λιγοστά ερείπια;
Οι λόγοι αναμφίβολα ποικίλλουν: πόλεμοι, φυσικά φαινόμενα κτλ. Αλλά η καταστροφή των μνημείων της Μεσοποταμίας οφείλεται κυρίως στο υλικό από το οποίο είχαν κατασκευαστεί: καθώς δεν υπήρχαν πέτρες, οι λαοί της περιοχής χρησιμοποίησαν πλιθιά ξεραμένα στον ήλιο, ένα υλικό που δεν αντέχει στο χρόνο. Αντίθετα, στα αιγυπτιακά μνημεία έχει χρησιμοποιηθεί ως κύριο οικοδομικό υλικό η πέτρα, που είναι ιδιαίτερα ανθεκτική στο χρόνο.
2) Ποιος από τους λαούς που έζησαν στη Μεσοποταμία ανέπτυξε τον πιο σημαντικό πολιτισμό; Να δικαιολογήσετε την απάντηση σας.
Στην περιοχή της Μεσοποταμίας έζησαν με τη σειρά Σουμέριοι, Σημίτες, Ασσύριοι, Μήδοι και Πέρσες. Από όλους αυτούς τους λαούς, οι Σουμέριοι ανέπτυξαν, χωρίς αμφιβολία, τον πιο σημαντικό πολιτισμό: έκαναν πλήθος τεχνικές ανακαλύψεις (τροχός, άροτρο, μέθοδοι για την κατεργασία των μετάλλων), επινόησαν τη σφηνοειδή γραφή και προώθησαν τις θετικές επιστήμες (μαθηματικά, αστρονομία). Όλοι οι κατοπινοί λαοί απλώς συνέχισαν το έργο των Σουμερίων, χρησιμοποιώντας και βελτιώνοντας τα επιτεύγματα τους.
Ε. Λεξιλόγιο (αποσαφήνιση όρων, εννοιών, λέξεων, εκφράσεων)
- Βαβυλωνία: ονομασία που αποδίδεται συχνά στη Μεσοποταμία, από το όνομα της Βαβυλώνας, μιας από τις πιο ισχυρές πόλεις της περιοχής (κατ' επέκταση, οι κάτοικοι της Μεσοποταμίας αποκαλούνται συχνά Βαβυλώνιοι).
- βασάλτης: ηφαιστειογενές πέτρωμα, είδος σκληρής και μαύρης πέτρας.
- έπος (επική ποίηση): μεγάλο σε έκταση αφηγηματικό ποίημα, που εξιστορεί τις περιπέτειες και τα κατορθώματα μυθικών ηρώων, ημίθεων και θεών. Στις περισσότερες περιπτώσεις γεννιέται απ' τη συγκόλληση μικρότερων αφηγηματικών λαϊκών τραγουδιών.
- Έπος του Γκιλγκαμές: το πιο γνωστό έπος της λογοτεχνικής παραγωγής των λαών της Μεσοποταμίας, με θέμα το μάταιο αγώνα του ομώνυμου μυθικού ήρωα να κατακτήσει την αθανασία· επέδρασε σημαντικά και στις λογοτεχνίες άλλων λαών.
- ζίγκουράτ: τα πιο εντυπωσιακά λατρευτικά κτίρια στη Μεσοποταμία. Κατασκευάζονταν σε αλλεπάλληλα χτιστά επίπεδα, που στένευαν προοδευτικά προς τα επάνω σχηματίζοντας ένα είδος κλιμακωτής πυραμίδας· στην κορυφή αυτού του πύργου, όπου ανέβαινε κανείς από έναν περιφερειακό δρόμο, βρισκόταν ο ναός. Ο πύργος της Βαβέλ, που αναφέρεται στην Αγία Γραφή, ήταν πιθανότατα ένα τέτοιο κτίριο.
- ιερατική γραφή: μορφή γραφής που χρησιμοποίησαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, απλούστερη και μεταγενέστερη από την ιερογλυφική.
- ιερογλυφική γραφή: είδος διακοσμητικής γραφής που επινόησαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι. Δείγματα της σώθηκαν πάνω σε παπύρους και σε τοιζους ναών και τάφων. Με το σβήσιμο του αιγυπτιακού πολιτισμού, η γλώσσα ξεχάστηκε. Το 1822, ένας Γάλλος αρχαιολόγος, ο Σαμπολλιόν, κατόρθωσε να την αποκρυπτογραφήσει με τη βοήθεια μιας τρίγλωσσης επιγραφής. Από τότε διαβάστηκαν πλήθος επιγραφές κι έγιναν γνωστά πολλά στοιχεία για την ιστορία της αρχαίας Αιγύπτου.
- ινδοευρωπαϊκοί λαοί: η κοιτίδα τους δεν έχει προσδιοριστεί με ακρίβεια. Απλώθηκαν με διαδοχικές μετακινήσεις απ' την Ινδία ως την Ευρώπη, πιθανότατα πριν από την 3η χιλιετία π.Χ; στον ελλαδικό χώρο διείσδυσαν ίσως κατά την πρώιμη εποχή του Χαλκού (2800 - 1900 π.Χ.). Από την αρχική μορφή της γλώσσας τους, που δε μας έχει σωθεί, γεννήθηκαν οι περισσότερες σύγχρονες ευρωπαϊκές γλώσσες και πολλές ασιατικές. Οι Έλληνες είναι λαός ινδοευρωπαϊκής καταγωγής.
- καραβάνια: ομαδικές μετακινήσεις των εμπόρων της Μεσοποταμίας, με ία οποία εξασφαλιζόταν η ασφαλής μεταφορά των προϊόντων και η προστασία τους από απροσδόκητους εχθρούς.
- κίονας: κολόνα, στύλος αρχαίου κτίσματος, με ρόλο λειτουργικό αλλά και διακοσμητικό.
- κιονόκρανο: το κορύφωμα ενός κίονα.
- «λαοί της θάλασσας»: με την ονομασία αυτή αναφέρεται σε αιγυπτιακά κείμενα μια συμμαχία μικρασιατικών λαών, που, στις αρχές του 12ου αιώνα, μετακινήθηκαν προς τα νότια, από την ξηρά και τη θάλασσα, λεηλατώντας και καταστρέφοντας τα ανατολικά παράλια της Μεσογείου. Λίγο πριν εισβάλουν στην Αίγυπτο, τους σταμάτησε ο φαραώ Ραμσής Γ' (οι Φιλισταίοι, που εγκαταστάθηκαν στα παράλια της Παλαιστίνης, ανήκουν στους «λαούς της θάλασσας»).
- μονοθεϊστική θρησκεία (μονοθεϊσμός): κάθε θρησκεία στην οποία λατρεύεται ένας μόνο θεός. Πρώτη μονοθεϊστική θρησκεία στην ιστορία είναι η εβραϊκή' στην εποχή μας οι πιο σημαντικές είναι ο χριστιανισμός και ο μωαμεθανισμός.
- πάπυρος: είδος χαρτιού· κατασκευαζόταν από το φυτό πάπυρος, το οποίο φύτρωνε στις όχθες του Νείλου.
- ηλίθια: τεχνητό δομικό υλικό από πηλό ή από τσιμέντο σε σχήμα ορθογώνιου παραλληλεπίπεδου, άψητο τούβλο.
- πολυθεϊστική θρησκεία (πολυθεϊσμός): κάθε θρησκεία στην οποία λατρεύονται περισσότεροι από ένας θεοί. Οι περισσότερες αρχαίες θρησκείες ήταν πολυθεϊστικές.
- πορφυρά: είδος κοχυλιού και η βαθυκόκκινη χρωστική ουσία που εξάγεται απ' αυτό.
- πυραμίδες: τάφοι των φαραώ, τα πιο γνωστά μνημεία της αρχαίας Αιγύπτου. Η μεγαλύτερη είναι η πυραμίδα του Χέοπα, ύψους 14β μέτρων.
- Σείριος: το λαμπρότερο απλανές αστέρι (ανήκει στον αστερισμό του Κενταύρου).
- σημιτικοί λαοί: λαοί λευκής φυλής, που προέρχονται από την αραβική χερσόνησο. Γενάρχης τους θεωρείται ο Σημ, γιος του Νώε.
- σφηνοειδής γραφή: την έγραφαν με τη βοήθεια ειδικού εργαλείου, το οποίο πίεζαν πάνω σε πλάκες από μαλακό πηλό, οπότε αυτό άφηνε ένα αποτύπωμα σα σφήνα. Ο συνδυασμός των αποτυπωμάτων αυτών σχημάτίζε τα γράμματα.
- ταρίχευση: τεχνική για τη διατήρηση του νεκρού σώματος. Η διαδικασία της σωστής ταρίχευσης κρατούσε εβδομήντα ημέρες και, εξαιτίας του μεγάλου της κόστους, ήταν προσιτή μόνο στους πλούσιους· υπήρχαν όμως και απλούστεροι τρόποι ταρίχευσης, πιο φτηνοί.
- Υκσώς: νομαδικός λαός, που προήλθε από την Ασία. Το 1β80 π.Χ. κατέλαβαν την Αίγυπτο, όπου κυριάρχησαν επί 100 χρόνια. Οι αρχηγοί τους έγιναν φαραώ.
- φαραώ: τίτλος του βασιλιά στην αρχαία Αίγυπτο. Κεφαλή της αιγυπτιακής κοινωνίας, θεωρούνταν ένα είδος επίγειου θεού. Εξουσίαζε τα πάντα, κατηύθυνε την οικονομική ζωή της χώρας και ήταν ο ανώτατος δικαστής. Σε περίπτωση πολέμου, οδηγ^σ* το στρατό αρ μάχη. Το αξ:ωμα του ήταν κληρονομικό.
ΣΤ. Τι πρέπει να θυμάσαι
Αίγυπτος
- Οφείλει την ύπαρξη της στο Νείλο.
- Τρεις ιστορικές περίοδοι: Αρχαίο, Μέσο και Νέο Βασίλειο.
- Ανώτατος άρχοντας ο φαραώ' μεγάλη εξουσία έχουν ευγενείς και ιερείς.
- θρησκεία πολυθεϊστική και πίστη στην αθανασία της ψυχής.
- Οικονομία γεωργική.
- Επινόηση ιερογλυφικής γραφής, ημερολογίου· ανάπτυξη των θετικών
επιστημών.
- Ογκώδη και επιβλητικά οικοδομήματα.
Μεσοποταμία
- Η ζωή εξαρτάται από τα νερά των ποταμών και τη σωστή άρδευση του
εδάφους.
- Εδώ έζησαν Σουμέριοι, Σημίτες, Ασσύριοι, Μήδοι και Πέρσες.
- θρησκεία πολυθεϊστική· μοιρολατρία και πίστη στις προφητείες και τη μαγεία.
- Οικονομία γεωργική.
- Σφηνοειδής γραφή και άνθηση του έπους.
- Τεχνικές ανακαλύψεις (τροχός, άροτρο)· ανάπτυξη μαθηματικών και αστρολογίας. Σωζονται ελάχιστα δείγματα τέχνης (π.χ. ζίγκουράτ).
Φοίνικες
- Σημιτικής καταγωγής, εγκαταστημένοι στην περιοχή του Λιβανου, χωρίς
ενιαίο κράτος.
- θαλασσοπόροι, έμποροι και βιοτέχνες- κυριαρχούν στη Μεσόγειο ως τον
8ο αιώνα π.Χ.
- Επινόησαν το αλφάβητο.
Εβραίοι
- Νομάδες σημιτικής καταγωγής. Εγκατάσταση και ίδρυση κράτους στην Παλαιστίνη.
- Σύντομη ακμή, διάσπαση σε δύο Βασίλεια και διαδοχική υποδούλωση σε Ασσυρίους, Βαβυλώνιους και Πέρσες.
- θρησκεία μονοθεϊστική.
Χετταίοι
-
Ινδοευρωπαϊκής καταγωγής. Εγκαθίστανται στην ανατολική Μ. Ασία (πιθανή προέλευση ο Καύκασος), ιδρύουν ισχυρό κράτος και κατακτούν Β. Μεσοποταμία και Συρία.
- Μετά την ήττα τους από τους Αιγυπτίους στη μάχη του Κοντές, αρχίζει η παρακμή τους.
- Οι επιδρομές των «λαών της θάλασσας» καταλύουν το κράτος τους.
- Σφηνοειδής γραφή, επεξεργασία του σιδήρου.
Μήδοι - Πέρσες
- Συγγενικά φύλα ινδοευρωπαϊκής καταγωγής, εγκαθίστανται στα βόρεια και νότια του Ιράν αντίστοιχα.
- Αρχικά οι Μήδοι υποτάσσουν Ασσυρίους και Πέρσες. Αλλά στα τέλη του βου αιώνα, οι Πέρσες επαναστατούν, υποτάσσουν Μήδους, Βαβυλώνιους, Λυδούς, Έλληνες της Μ. Ασίας και Αιγυπτίους και ιδρύουν μία πανίσχυρη αυτοκρατορία.
ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΗΛΑΒΑΚΗΣ